پارس دانش:همه علاقمندان به دنیای شگفت انگیز ستاره شناسی می خواهند تلسکوپی داشته باشند و با آن به کاوش زیبایی های آسمان شب بپردازند. ولی در هنگام خرید تلسکوپ، دوربین دوچشمی و یا هر وسیله درشتنما، تردیدها و دودلی ها کار خرید را دشوار می کند، کدام تلسکوپ را بخرم؟ برای خرید تلسکوپ نباید عجله کرد و نجوم را حتماً نباید با تلسکوپ شروع کرد ولی شما که مطالعه کافی کرده اید و حالا نیاز داشتن تلسکوپ را حس می کنید حتماً این مقاله را با دقت بخوانید.
بزرگنمایی واقعی تلسکوپ چقدر است؟
گول شعارهای تبلیغاتی را درباره بزرگنمایی تلسکوپ نخورید. در بعضی از این تبلیغات می نویسند: با بزرگنمایی بیش از ۵۰۰ برابر!!! و بدین وسیله می خواهند وانمود کنند هر چه قدرت بزرگنمایی تلسکوپ بیشتر باشد، آن تلسکوپ بهتر است. اما این قضیه حقیقت ندارد. برعکس، از نظر متخصصین بزرگنمایی مهمترین خصوصیت یک تلسکوپ نیست. به طور نظری، تلسکوپ ها را می توان طوری ساخت که بزرگنمایی بسیار زیادی داشته باشند! اما برای بدست آوردن بیشترین بزرگنمایی تلسکوپ باید این نکته را در نظر داشت که تصویر بدست آمده باید واضح و از کیفیتی قابل قبول برخوردار باشد. این در صورتی است که به ازای هر ۵/۲ سانتی متر قطر شیئی تلسکوپ نباید بیش از ۵۰ برابر بزرگنمایی به دست آورد. پس بهترین بزرگنمایی قابل قبول برای یک تلسکوپ ۳ اینچی (۷۵ میلیمتری) ۱۵۰ برابر است. استفاده از بزرگنمایی های بیشتر (استفاده از چشمی های با فاصله کانونی کم) تصویری نا واضح و مات به دست خواهد داد.
بزرگنمایی تلسکوپ عبارت است از نسبت فاصله کانونی شیئی به چشمی:
فاصله کانونی شیئی / فاصله کانونی چشمی=m
مشخصه اصلی یک تلسکوپ چیست؟
مشخصه اصلی یک تلسکوپ گشودگی (قطر عدسی یا آینه اصلی) آن است. هرچه قطر گشودگی تلسکوپ بیشتر باشد نور بیشتری را جمع آوری می کند و تصویر واضح و روشنتری به دست می دهد. در این صورت می توان اجرام کم نوری مثل سحابی ها و کهکشان ها را دید.
توان جمع آوری نور، با مجذور قطر عدسی متناسب است. قطر مردمک چشم در هنگام شب تقریباً ۶ میلیمتر است. پس تلسکوپی با قطر ۲۴ میلی متر (۴ برابر قطر چشم)، بار بیشتر از چشم نور جمع آوری می کند. تلسکوپ ۴۸ میلی متری، ۶۴ بار بیش ازچشم نور جمع می کند و…
توان تفکیک، یعنی اینکه تلسکوپ جزئیات جرم مورد رصد را چقدر تفکیک می کند. در نور زرد-سبز (میانه طیف مرئی)، توان تفکیک بر حسب ثانیه قوس از رابطه زیر حساب می شود.
عدد ۵/۱۲ تقسیم بر قطر شیئی = توان تفکیک ( a )
نسبت کانونی یا عدد f عبارت است از : فاصله کانونی / قطرعدسی
کدام تلسکوپ، شکستی، بازتابی یا اشمیت-کاسگرن؟
معمولا تلسکوپ ها را به دو نوع اصلی شکستی و بازتابی تقسیم می کنند. در تلسکوپ شکستی از یک عدسی برای جمع آوری و کانونی کردن نور استفاده می شود. در تلسکوپ بازتابی یک آینه مقعر نور را کانونی می کند. هر دو برای رصد مناسبند. اما هر کدام مزایایی خاص دارند. تلسکوپ های بازتابی اغلب گشودگی زیاد دارند، اما نسبتاً ارزان هستند. (قیمت یک بازتابی ۴ اینچی و یا ۱۰۰ میلی متری تقریباً ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومان است در حالی که بهای یک شکستی با همین قطر حدود ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان است!).
با وجود این تلسکوپ های شکستی معمولاً تصاویری واضح تر نسبت به تلسکوپ های بازتابی به دست می دهند. منجمان آماتوری که می خواهند جزئیات سطح سیارات را نگاه کنند از تسلکوپ شکستی، و آنهایی که می خواهند به اجرام کم نور مثل سحابی ها و کهکشان ها نگاه کنند از تلسکوپ بازتابی استفاده کنند.
نوع سومی هم از تلسکوپ ها به بازار آمده است که تقریباً ترکیبی از این دو نوع به نام کاتادیوپتریک که در آنها از آینه مقعر به عنوان شیئی و از یک عدسی تصحیح کننده در جلوی لوله تلسکوپ استفاده می شود. به این نوع تلسکوپ اشمیت-کاسگرن هم گفته می شود. حسن این نوع تلسکوپ ها در آن است که معمولاً طول لوله تلسکوپ کمتر است و عدسی ابتدای لوله نقش تصحیح کننده پرتوهای نور را دارد. این مدل ها هم محسنات تلسکوپ های بازتابی و هم شکستی را دارا است و حجم کم آنها حمل و نقل شان را ساده می کند. اما قیمت آنها کمی گران است. دو تولید کننده عمده این تلسکوپ ها، شرکت Celestron و دیگری Meade است. تلسکوپ های شرکت Celestron از نظر اپتیکی از شرکت Meade پیشی گرفته است. اما شرکت Meade در بخش الکترونیکی تلسکوپ از مرغوبیت بیشتری برخوردار است.
تلسکوپ بزرگ بهتر است یا کوچک؟
این حقیقت دارد که تلسکوپ بزرگتر جزئیات بیشتر و اجرام کم نورتر را بهتر نشان می دهند بسیاری را به این باور می کشانند، که تلسکوپ های کوچک ارزش خریدن ندارند. اما حتی یک تلسکوپ شکستی ۶۰ میلیمتری می تواند با نشان دادن اجرام زیادی شما را سال ها سرگرم و مجذوب کند. بسیاری از علاقمندان به ستاره شناسی؛ همین تلسکوپ های کوچک را برای همیشه نگه می دارند. اگر چه داشتن یک تلسکوپ بزرگ در تخیل همه ما خانه کرده و آدم را هیجان زده می کند، اما داشتن تلسکوپ های بزرگ دردسر هم دارد. برای حمل به حیاط، پشت بام، یا اتوموبیل یا هنگام نصب این تلسکوپ ها، دردسرشان آشکار می شود. بهترین تلسکوپ بزرگترین تلسکوپ نیست. بهترین تلسکوپ، تلسکوپی است که همیشه بتوانید از آن استفاده کنید. حمل و استفاده آسان، معیارهای اصلی برای استفاده از تلسکوپی است که می خواهید از آن با لذت رصد کنید.
دوربین های تک چشمی یا دو چشمی به درد رصدهای نجومی می خورند یا نه؟
دوربین های تک یا دوچشمی که اغلب مورد استفاده شکارچیان است یکی از راحت ترین، با صرفه ترین و شاد واجب ترین وسیله ای است که حداقل برای شروع یادگیری منظره آسمان و صورفلکی به کار می آید. این دوربین ها میدان دید وسیعی دارند. البته عیب عمده این دوربین ها بزرگنمایی ثابت آن ها است، چون چشمی آن ها قابل تعویض نیست. عیب عمده دیگر این دسته از دوربین ها مشکل استقرار آن ها است. اغلب دوربین های تک چشمی روس سه پایه نصب نمی شوند و نگه داشتن دوربین های دو چشمی دردسرهای فراوان دارد. به رغم میدان دید زیاد این دوربین ها، حتی با وجود ساخت پایه ای برای رفع اشکال استقرار آن ها، هنوز مشکل ردیابی اجرام باقی است. با همه این ها، هنوز دوربین های تک چشمی و دوچشمی یکی از ابزارهای لازم برای هر اخترشناس حرفه ای و آماتور است و تازه، عیوب آن به قیمت کم شان می ارزد.
استقرار سمت ارتفاعی بهتر است یا استوایی؟
پایه های سمت-ارتفاعی، درست مانند پایه های دروبین عکاسی فقط به بالا و پایین و چپ و راست حرکت می کنند و از این رو لوله تلسکوپ فقط در همین جهات حرکت خواهد کرد. بهترین نوع از پایه های سمت-ارتفاعی، آنهایی هستند که پیچ حرکت آرام دارند که به درد دنبال کردن جرم مورد نظر می خورند (البته فقط در جهت های گفته شده). با وجود این، پایه های سمت-ارتقاعی نمی توانند ستاره ها را در حرکت قوسی شان دنبال کند.پایه های استوایی پیچیده ترند و برخلاف سمت ارتفاعی می توانند ستاره ها را بدون دردسر، در مسیرشات از شرق به غرب دنبال کنند. اگر تلسکوپ موتوری هم برای ردیابی داشته باشد. این کار را به صورت خودکار انجام می دهد. داشتن موتور ردیاب، کمک بسیار بزرگی است، چون مثلاً هنگام استفاده از بزرگنمایی ۱۰۰ یا بیشتر، میدان دید تلسکوپ کاهش می یابد و در کمتر از ۴۰-۵۰ ثانیه جرم مورد نظر از میدان دید خارج می شود. تنظیم های مجدد و قراردادن جرم مورد نظر در مرکز میدان دید کاری است خسته کننده و از طرفی هر بار هنگام تنظیم، امکان لرزش تلسکوپ و در نتیجه ابهام تصویر هم وجود دارد.
بهترین فاصله کانونی برای تلسکوپ ها کدام است؟
فاصله کانونی تلسکوپ و اینکه این فاصله چقدر باید باشد، مهمترین مشخصه تلسکوپ نیست. تلسکوپ های با فاصله کانونی کم (۴۰۰ تا ۷۰۰ میلیمتر) بزرگنمایی کم و میدان دید زیاد دارند. در عوض فاصله کانونی زیاد (۱۳۰۰ تا ۳۰۰۰ میلیمتر) بزرگنمایی زیاد و میدان دید کمی دارند. به همین دلیل، تلسکوپ های با بزرگنمایی کم را برای مشاهده اجرام کم نور و معمولاً کهکشان خودمان استفاده می کنند و تلسکوپ های با بزرگنمایی زیاد را بیشتر برای مشاهده سیارات انتخاب می کنند.
انواع تلسکوپها
تلسکوپهایی که با نور مرئی کار می کنند به سه دسته کلی شکستی، بازتابی و بازتابی ـ شکستی تقسیم میشوند. هر کدام از این گروه ها خود به چند دسته دیگر تقسیم می شوند که در نهایت شما را در مقابل تعداد زیادی تلسکوپ قرار می دهد. نترسید در عمل فقط چند نمونه تلسکوپ برای استفاده های آماتوری تولید و به بازارعرضه می شود
تلسکوپهای شکستی
این نوع تلسکوپها از نظر ساختار تنوعی ندارند. همان طور که درکتابهای دوره های مختلف تحصیلی نوشته شده است، این تلسکوپها از یک عدسی شیئی و یک عدسی چشمی تشکیل شده اند. اما هر چه هست زیر سر عدسی شیئی است. هر چه عیب هایی مانند کج نمایی کروی، کج نمایی رنگی، آستیگماتیسم و چند عیب ریز و درشت دیگر در عدسی اصلی کمتر باشد تلسکوپ بهتر و در نتیجه قیمت آن گرانتر است. در این نوع تلسکوپها با دو اصطلاح آکروماتیک (Achromatic) یا بدون رنگ و آپوکروماتیک (Apochromatic) یا بدون رنگ تصحیح شده رو به رو می شویم. اصطلاح دوم بیشتر از آنکه جنبه فنی داشته باشد، تجاری است. البته نه به معنای واقعی کاملاً تجاری.
عدسیهای شیئی آپوکروماتیک معمولاً از سه قطعه و آکروماتیک از دو قطعه شیشه به هم چسبیده ولی با جنسهای متفاوت تشکیل شده اند. در تلسکوپهایی که ازعدسی آپوکروماتیک استفاده می کنند عیبهای معمول عدسیها به نحو چشمگیری کاهش پیدا کرده اند و این کم شدن عیب ها به معنای کار بسیار زیاد روی عدسیها هنگام طراحی، تراش و پوشش دادن است. به همین دلیل است که می بینیم دو تلسکوپ شکستی که ظاهراً تفاوتی با هم ندارند از نظر کیفیت و صد البته قیمت اصلاً با هم قابل قیاس نیستند
تلسکوپهای بازتابی
این نوع تلسکوپها بسیار متنوع اند و همگی بر اساس انعکاس نور از یک آینه مقعر طراحی می شوند. اولین نمونه از یک تلسکوپ بازتابی را فردی بنام جیمز گریگوری اهل اسکاتلند در سال ۱۶۶۳ میلادی طراحی کرد و نیوتن در واقع ۹ سال پس از وی ساده ترین نوع تلسکوپ بازتابی را طراحی نمود و ساخت. بعدها این نمونه از تلسکوپها را به نام مخترعین یا سازندگان آنها نامگذاری کردند و ما قصد داریم برای معرفی این نوع از تسکوپها در ابتدا به سراغ ساده ترین نوع برویم.
تلسکوپ نیوتونی
ساده ترین نوع تلسکوپ چه از نظر قوانین نورشناسی و چه طراحی و ساخت، تلسکوپ نیوتونی است. این تلسکوپ از یک آینه مقعر (که هر چه شکل آن به یک سهمی دوار نزدیکتر باشد کیفیتش بهتر است)، یک آینه تخت و یک عدسی چشمی تشکیل شده است. نکته بسیار مهمی که در این تلسکوپ و سایر تلسکوپهای بازتابی باید به آن توجه کرد آینه مقعر اصلی است. شکل، پوشش سطحی و جنس آینه نقش تعیین کننده ای در کیفیت تصویر دارد. موادی مانند فلزات یا پلاستیکها به دلیل خواصی که دارند کارآیی لازم و مفیدی برای ساخت آینه ندارند.
تلسکوپ کاسگرین –اشمیت (کاتادیوپتریک)
خروج نور از کنار بدنه تلسکوپهای نیوتونی کار رصد با آنها را کمی مشکل می کند. از طرف دیگر هر چه فاصله کانونی آینه بزرگتر باشد طول لوله تلسکوپ هم بزرگتر می شود، که این به معنای سنگینتر و مشکلتر شدن استقرار و هدایت تلسکوپ است. برای حل این مسئله طرحهای زیادی داده شده است که یکی از آنها طرح تلسکوپ کاسگرین است. تلسکوپ کاسگرین شامل یک آینه مقعر با سوراخ مرکزی، یک آینه محدب کوچکتر که قبل از نقطه کانون آینه اولیه قرار می گیرد و یک عدسی چشمی میباشد.طول لوله این تلسکوپها بسیارکوتاه است و از این رو برای رصدهای بیرون از شهر و حمل و نقل، بسیار مناسب اند. به عبارت دیگریکی از راههای تصحیح عیب های آینه اولیه تلسکوپهای بازتابی، شکستی و شکستی- بازتابی قرار دادن تیغه ای شیشه ای با شکلی خاص است که انحناهای سطحش متناسب با شکل آینه اصلی است. به این عدسی یا تیغه، تیغه اشمیت می گویند. ترکیب این تیغه با تلسکوپهای بازتابی، نمونه هایی از تلسکوپ را به وجود می آورد که به آن اشمیت- کاسگرین، اشمیت- نیوتونی یا … می گویند. البته از این بین اشمیت- کاسگرین، یکی از متداولترین و مشهورترین نوع تلسکوپهای آماتوری امروزی است
تلسکوپ کاسگرین –اشمیت
.این نوع تلسکوپها معمولاً عیب کج نمایی کروی و آستیگماتیسم دارند. نمونه دیگری از این نوع تلسکوپ که به نام ریچی ـ کِرتین مشهور است این عیب ها را تا حد زیادی رفع کرده است.
تلسکوپ کوده
با تغییر وضعیت تلسکوپ بازتابی (جهت آن) چشمی تلسکوپ هم در وضعیتهای مختلف قرار می گیرد. این مسئله شاید برای تلسکوپهای کوچک و متوسط قابل حل باشد ولی فکر کنید اگر برای تعقیب یک جسم مجبور باشید از یک نردبان استفاده کنید آنوقت چقدر رصد کردن مشکل می شود! به خصوص اگر بخواهید تجهیزاتی سنگین و بزرگ (مثلاً یک طیف نگار) هم به تلسکوپ وصل کنید. برای حل این مشکل باید کاری کرد که محل خروج نور به وضعیت نشانه روی تلسکوپ وابسته نباشد. به همین دلیل سیستم کوده به وجود آمد و هم اکنون بسیاری از تلسکوپهای بزرگ جهان از آن بهره می برند. البته چند نوع تلسکوپ کوچک آماتوری هم با این سیستم طراحی شده اند که عرضه شان در بازار بسیار محدود است.
استقرار
این از انواع تلسکوپها، ولی این وسایل باید روی وسیله ای قرار گیرند تا بتوان آنها را به جهات مختلف نشانه رفت. به این وسایل پایه و استقرار می گویند. پایه ممکن است از جنس فلز یا چوب باشد و قابلیت تحرک هم داشته باشد که به این پایه ها، پایه های متحرک میگویند و یا میتواند از جنس فلز یا بتون باشد که بطور ثابت بر روی زمین نصب میشود که به این مدلها، پایه های ثابت گفته میشود. سه پایه ها زیاد متنوع نیستند اما استقرارها از تنوع بیشتری برخوردارند. به طورکلی استقرارها به دو دسته سمت- ارتفاعی و استوایی تقسیم می شوند و هر کدام از آنها نیز به چند زیرگروه تقسیم میشوند.
استقرار سمت- ارتفاعی (Altazimuth )
سه پایه دوربین های عکاسی مثال بسیار خوبی از استقرار سمت- ارتفاعی است. در این نوع استقرار، تلسکوپ توانایی حرکت ۳۶۰ درجه در سمت (افق دور تا دور شما) و ۱۸۰ درجه (از۰ تا ۹۰ درجه و برعکس) در ارتفاع را دارد. مشکل اصلی این استقرار هنگامی مشخص می شود که بخواهید با آن رصد کنید. چون برای خنثی کردن حرکت زمین و اینکه جسم مورد نظرتان همیشه در چشمی باشد باید لحظه به لحظه تلسکوپ را در دو محور حرکت بدهید و این کار در بزرگنمایی های زیاد دردسر آفرین است. ولی از نگاه دیگر چون استفاده از آن ساده است و احتیاجی به تنظیم اولیه ندارد برای مبتدیان بسیار مناسب است.یکی دیگر از انواع استقرارها، استقرار سمت- ارتفاعی تلسکوپهای دابسونی هستند. جان دابسون، طراح این نوع پایه ها، خود یکی از بزرگترین و معروفترین افرادی است است که تلاش فراوانی برای همگانی کردن علم و به خصوص علم نجوم کرده است. این پایه ها علاوه بر سهولت استفاده، بسیار ارزان قیمت هستند و با تلسکوپهای نیوتونی استفاده می شوند. متأسفانه این نوع پایه در ایران شناخته شده نیست و تاکنون کمتر کسی از این نوع استقرار استفاده کرده است.
استقرار استوایی(Equatorial)
اگر یکی از محورهای استقرار تلسکوپ (محور بعد) را به گونه ای تنظیم کنیم که در امتداد محور زمین قرار گیرد به صورتی که تلسکوپ بتواند به آسانی حول این محور بچرخد، می توان چرخش زمین به دور خود را فقط با چرخش یک محور خنثی کرد. به این نوع استقرار، استقرار استوایی می گوییم که خود به سه دسته اصلی: آلمانی، چنگالی و انگلیسی تقسیم می شوند. استقرارهای آلمانی که خود چندین نوع را شامل می شود، به صورت گسترده در تلسکوپهای آماتوری کوچک و متوسط و استقرار چنگالی در تلسکوپهای بازتابی آماتوری متوسط و بزرگ و حرفه ای استفاده می شوند. ولی استقرار انگلیسی فقط در تلسکوپهای بزرگی مانند تلسکوپ هیل (تلسکوپ ۵ متری رصدخانه مونت پالومار در آمریکا) استفاده شده است.
وسایل جانبی
وسایل جانبی، ابزارهای متعددی هستند که می توان به کمک آنها از تلسکوپ استفاده بهتری کرد و یا کارهای دیگری بجز رصد مستقیم با آن انجام داد. عمومی ترین این وسایل عبارتند از:
۱- چشمی
چشمی ها وسایلی هستند که به کمک آنها می توان تصاویری را که تلسکوپ تشکیل می دهد، دید. این وسایل از تنوع بسیار زیادی برخوردارند و معرفی آنها خود یک مقاله مفصل را می طلبد. ولی نکته مهمی که در انتخاب چشمی باید در نظر بگیرید این است که فاصله کانونی اش باید در حدی باشد که در محدوده حداقل و حداکثر بزرگنمایی تلسکوپ جا گیرد. چون چشمی هایی که تصویری بزرگتر از آن حد به وجود می آورند، اصلاً تصویر خوب و قابل رؤیتی نیست.
رابطه ی تقریبیD ≥ ۸/۲۷ بزرگنمایی که D قطر شیئی (یا آینه اصلی) بر حسب میلی متر است می تواند به شما در محاسبه انتخاب چشمی مناسب کمک کند. در ضمن بزرگنمایی از رابطه:
فاصله کانونی چشمی/ فاصله کانونی شیئی = بزرگنمایی
حساب می شود. فواصل کانونی داخل رابطه هر دو بر حسب میلیمترند. چشمی های میکرومتردار و چشمی های چراغ دار مدرج هم از انواع چشمی ها هستند که برای طرحهای رصدی آماتوری و جدی بسیار کارآمدند.
۲- عدسی بارلو
گاهی برای عکاسی یا رصد مستقیم احتیاج به بزرگنمایی های زیاد دارید. در این هنگام می توانید از چشمیهای با فاصله کانونی کم و یا از وسایلی که بزرگنمایی را با ضریبی معین افزایش می دهند، استفاده کنید. این وسایل را بارلو می گویند و ضریب بزرگنمایی آنها معمولاً بین ۵/۱ تا ۴ برابر است. استفاده از بارلو برای رصد مستقیم توصیه نمی شود ولی داشتن آن بهتر از نداشتنش است.
۳- صافی (فیلتر)
این ابزارها از تنوع زیادی برخوردارند، صافی های رنگی، صافی های پولاروید (قطبی کننده)، صافی هایی که نور مزاحم شهر را کاهش می دهند و … . استفاده از صافی ها بسته به نیاز شماست و هیچ توصیه ای در مورد آن نمیتوان کرد. بعضی از صافی ها روی چشمی نصب می شوند و بعضی دیگر روی دهانه ورودی نور به تلسکوپ. فقط این نکته را به یاد داشته باشید که صافی خورشیدی بهتر است از نمونه هائی باشد که روی دهانه ورودی نور نصب می شود.
۴-چپقی (Diagonal)
وسایل به دو دسته آینه ای و منشوری تقسیم می شوند و فقط برای تغییر زاویه خروج نور استفاده میشوند. چپقی ها معمولاً بین خروجی نور در تلسکوپ و چشمی سوار می شوند و باعث سهولت استفاده از چشمی میشوند.
۵- مستقیم کننده
این وسایل کمتر به درد منجمان می خورد و بیشتر برای دیدن مناظر زمینی استفاده می شود و کار آن مستقیم کردن تصویر معکوسی است که در چشمی تلسکوپ تشکیل می شود. این وسایل به دو دسته منشوری و عدسی دار تقسیم می شوند که نوع دوم در اصل یک بارلو هم هست.
۶- وسایل کمکی عکاسی
این وسایل هم تنوع زیادی دارند و برای اتصال دوربین عکاسی به تلسکوپ ساخته شده اند:
پایه سوار تلسکوپ ( Piggy Back ) : این وسیله کارش اتصال بدنه دوربین به بدنه اصلی تلسکوپ است تا به کمک استقرار تلسکوپ و در صورت امکان با موتور ردیاب تلسکوپ، دوربین برای مدت زیادی (زمان نوردهی) بتواند هدف خود را دنبال کند.
حلقه T (T-Ring): که بر خلاف اسمش کمتر شبیه به حرف T است و کار آن تبدیل کردن دهانه مخصوص نصب عدسی روی دوربین (که برای هر دوربین متفاوت است) به استاندارد رایج تلسکوپها و وسایل جانبی آنها است. هر دوربین فارغ از نوع تلسکوپ برای خود یک حلقه T دارد. به عنوان مثال حلقه تی نیکون یا پنتاکس.
آداپتور (T-Adaptor) : آداپتور برای افزایش فاصله بین دوربین و تلسکوپ و قرار دادن وسایل کمکی بین دوربین و تلسکوپ (مثل چشمی یا فیلتر) استفاده می شود. این وسیله برای هر تلسکوپی که دهانه خارجی نور یکسانی داشته باشد قابل استفاده است.
لوله افزایش دهندهExtender tube) ) : برای افزایش فاصله بین دوربین و تلسکوپ و قرار دادن وسایل کمکی مثل چشمی بین دوربین و تلسکوپ استفاده می شود.
خوب، هر چه در مورد تلسکوپ گفتیم کافی است. این اطلاعات برای شناخت مقدماتی و اولیه شما از این وسایل مهم نجومی بود. این که کدام نوع تلسکوپ خوب است یا کدام مناسب نیست، بسته به نیاز، نوع کار و بودجه ای است که برای خرید تلسکوپ در نظر گرفته اید. ما توصیه می کنیم که هنگام خرید حتماً از یک مشاور کمک بگیرید. همیشه ارزان خریدن به نفع آدم تمام نمی شود!
نصب تلسکوپ
بعد از خرید تلسکوپ می خواهید کار رصد را شروع کنید در جعبه را باز می کنید و با یک سری وسایل و ابزارهای مختلف روبرو می شوید. برای اینکه این وسایل به یک تلسکوپ آماده برای رصد تبدیل شود، باید آنها را به هم وصل کرد. اینکه چطور باید آنها را به هم وصل کرد بسته به نوع و مدل تلسکوپ دارد. از این رو یا باید از یک کارشناس کمک بگیرید یا کتابچه راهنمای آن را بدقت مطالعه کنید. ولی به طور کلی در تمام تلسکوپها چه از نوع بازتابی و یا شکستی و چه با استقرار سمت – ارتفاعی و یا استوایی این مراحل را باید به ترتیب انجام دهید:
۱- نصب پایه
۲-اگر استقرار از پایه جدا باشد باید آنرا روی پایه نصب نمود.
۳-نصب تلسکوپ روی استقرار
۴- نصب جوینده (جوینده دوربین کوچکی است که به شما در نشانه روی به سوی جرم خاصی کمک می کند)
۵-نصب چشمی
۶-هم خط کردن جوینده با تلسکوپ
۷- اگر پایه و استقرار به تنظیم احتیاج داشته باشند ( مثل استقرارهای استوایی) تنظیم کردن آنها.
توضیحات فوق هر چند خلاصه بود اما بهتر است بعضی از مراحل را بیشتر توضیح دهیم.
نصب جوینده:
جوینده یا منظریاب، دوربین کوچکی است با بزرگنمایی کم و میدان دید وسیع که به رصدکننده این امکان را می دهد که جسم مورد نظر خود را راحتتر پیدا کند. چون بزرگنمایی تلسکوپها معمولاً زیاد است، پیدا کردن و نشانه روی آن روی جسمی خاص بخصوص برای افراد کم تجربه کار مشکلی است. به همین دلیل جوینده ها با بزرگنمایی کم (حتی در بعضی از نمونه ها بدون بزرگنمایی) به کمک شما می آیند. در چشمی جوینده ها علائمی (به عنوان مثال یک بعلاوه) تعبیه شده است که اگر جسم در مرکز آن علامت قرار گیرد، حتی در چشمی تلسکوپ هم دیده می شود ولی به شرطی که این دو با هم، همخط باشند. همخط بودن تلسکوپ با منظریاب به این معنی است که محور نوری هر دو با هم موازی باشند. در بعضی از نمونه ها که جوینده به صورت ثابت روی تلسکوپ نصب شده است، این هم خط شدن در کارخانه سازنده انجام می شود ولی در نمونه هایی که منظریاب قابل نصب و تعویض است این کار را شما باید انجام دهید.
چگونه؟
یک چشمی با بزرگنمایی متوسط یا کم بردارید و در جای چشمی تلسکوپ قرار کنید. پایه نگهدارنده جوینده را در سر جای خود محکم کنید و سپس جوینده را داخل پایه نصب کنید. ۳ یا ۶ پیچ وظیفه نگهداشتن جوینده و تنظیم آن را بر عهده دارند. این پیچها را آن قدر بپیچانید تا جوینده در جای خود ثابت و محکم شود. حال بدون استفاده از جوینده تلسکوپ را روی جسمی دور (هر چه دورتر باشد بهتر است) نشانه بروید. طوری که در مرکز دید شما قرار گیرد. حال اگر با جوینده به موضوع انتخابی نگاه کنید می بینید که در یکی از گوشه های منظر یاب دیده می شود. با تغییر دادن وضعیت آن ۳ یا ۶ پیچی که قبلاً گفتیم، کاری کنید که جسم دقیقاً در مرکز علامت بعلاوه جوینده قرار گیرد (تلسکوپ در حین این کار نباید حرکت کند). تا اینجا جوینده با تلسکوپ تا حد زیادی همخط شده است. برای تنظیم دقیقتر، همین کار را با یک ستاره پر نور انجام دهید ولی خیلی سریع، چون اگر تلسکوپ شما موتور نداشته باشد ستاره در مدت زمان کوتاهی از میدان دید تلسکوپ خارج خواهد شد. اگر این کار را با ستاره قطبی انجام دهید بهتر است، چون که جابجا نمی شود.
تنظیم کردن پایه و استقرار
اگر تلسکوپ شما استقرار سمت- ارتفاعی دارد، تنها کاری که باید انجام دهید تنظیم درجه ارتفاع پایه است ولی در استقرارهای استوایی کار کمی مشکلتر است. در این نوع استقرارها محور اصلی تلسکوپ باید با محور چرخش زمین بدور خود موازی شود. این کار را قطبی کردن می گویند.
برای قطبی کردن تلسکوپ بهتر است در ابتدا از کسی که در این زمینه تجربه دارد کمک بگیرید. ولی به صورت خلاصه (و البته غیر دقیق) می توان به این صورت عمل کرد که اول پیچ تنظیم عرض جغرافیایی را شل کنید و محور اصلی استقرار را روی عرض جغرافیایی محل رصد تنظیم کنید (یک شاخص مدرج روی استقرار به همین منظور ساخته شده است). حال بدون اینکه با پیچهای حرکتی تلسکوپ آن را جابجا کنید ، پایه تلسکوپ را آنقدر بچرخانید تا رو به شمال بایستد. دراین حالت باید لوله تلسکوپ با محور اصلی استقرار در یک جهت باشند. یک چشمی با بزرگنمایی متوسط در جای چشمی بگذارید. باید ستاره قطبی را در مرکز چشمی ببینید. اگر نبود تلسکوپ و پایه را ( هر دو با هم) آنقدر بچرخانید تا ستاره قطبی در مرکز میدان دید چشمی شما قرار گیرد. اکنون تلسکوپ به صورت تقریبی قطبی شده است. البته بعضی از تلسکوپها یک سری وسایل کمکی دارند که این کار را ساده تر می کند. به هر صورت برای اولین بار قطبی کردن، کمک گرفتن از یک متخصص یا یک فرد با تجربه در این زمینه ضروری است. مثل اینکه تمام کارهای اولیه را انجام دادیم، حال نوبت کار اصلی است.
بیائید رصد کنیم:تلسکوپ آماده کار است. با یک چشمی با بزرگنمایی کم شروع کنید. در جوینده، جسم مورد نظر را پیدا کنید. آن را در مرکز جوینده قرار دهید و پیچهای اصلی بعد و میل (یا سمت و ارتفاع) را کمی محکم کنید. حال در چشمی دنبال جسم بگردید. آنقدر تلسکوپ را جابجا کنید تا جسم در مرکز چشمی قرار گیرد. حالا اگر بخواهید میتوانید چشمی را با یک چشمی با بزرگنمایی بیشتر عوض کنید و باز هم سعی کنید جسم در مرکز میدان دید قرار گیرد. می دانیم که اولین تجربه، شما را شگفت زده می کند ولی این نکته را بخاطر بسپارید که ستاره ها حتی با بزرگترین تلسکوپهای جهان هم به صورت یک نقطه روشن دیده می شوند و سحابی ها و کهکشانها هم به صورت توده ای ابر مانند. راستی این نکته را هم فراموش نکنید که قبل شروع کار با تلسکوپ کنید بهتر است با آسمان شب و صورتهای فلکی آشنائی بیشتری پیدا کنید و ستارگان و اجرام مهم هر صورت فلکی را بشناسید. انجام این کار با نقشه ها و اطلسهای ستاره ای امکان پذیر است و شما که میخواهید در آسمان سیر کنید می بایست طرز کار با نقشه ها را هم یاد بگیرید.
چند نکته مهم: تلسکوپ وسیله ای حساس است. به همین دلیل در کار کردن با آن باید دقت زیادی کرد. یک ضربه کافی است تا یک تلسکوپ اشمیت کاسگرین گران قیمت به آینه دق تبدیل شود.
۱- به هیچ وجه برا ی تمیز کردن سطوح نوری چه آینه، چه عدسی و چه چشمی از وسایلی مانند دستمال کاغذی یا پارچه های معمولی استفاده نکنید. در این میان آینه های تلسکوپ حساسیت ریادی دارند و حتماً باید با شیوه ای مخصوص آنها را تمیز و گردزدائی نمود
۲-. در داخل تلسکوپ و چشمی بجز چند تیغه فلزی، آینه و عدسی چیز دیگری وجود ندارد. از باز کردن آنها جداً خودداری کنید چون تنظیم و همخط سازی تلسکوپ شما به هم میخورد.
۳- اگر تلسکوپی بازتابی یا شکستی- بازتابی دارید و هر کاری می کنید تصویر واضح نمی شود احتمالاً تلسکوپ از حالت هم محوری خارج شده است. اگر موفق نبودید به فروشنده یا نمایندگی آن مراجعه کنید.
۴- اگر تلسکوپ شما موتور ردیاب دارد، پیش از روشن کردن آن از متعادل بودن تلسکوپ روی استقرار (بالانس وزن) مطمئن باشید. چون فشار بیش از حد به موتور باعث آسیب دیدن آن می شود.
۵-برای رصد خورشید حتماً از فیلترهای مطمئن و مناسب استفاده کنید و در طول روز تلسکوپ را هرگز بدون فیلتر به سمت خورشید نبرید.